Dünyada enerji sektörü hızla dönüşmeye ve karbonsuzlaşmaya devam ediyor. Bu dönüşümün ana unsurlarını maliyetleri hızla düşmeye devam eden yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği oluşturuyor. Türkiye de yenilenebilir enerji yatırımlarını ve enerji verimliliğini destekleyen politika mekanizmaları ile bu dönüşümün bir parçası.
Dünyadaki başarılı enerji dönüşümü deneyimleri incelendiğinde uzun vadeli planlamanın, bu planlamayla uyumlu politika mekanizmalarının seçimi, rüzgar ve güneş gibi değişken yenilenebilir enerji kaynaklarının şebeke entegrasyonu için stratejilerin geliştirilmesinin önemi öne çıkıyor.
Türkiye’de şebeke ölçeğinde yenilenebilir enerji kapasite gelişimi hedefleri doğrultusunda YEKDEM politika mekanizması, ön lisans ihaleleri ve YEKA ihale modelini uyguluyor. 2005’ten beri uygulanmakta olan ve 2011’de ivme kazanan YEKDEM 2020 yılı sonunda sona erecek ve devamında uygulanacak enerji politikalarına dair tartışmalar sürüyor. 2017’den beri uygulanmakta olan YEKA ihalelerinin ise 2020 sonrasındaki süreçte Türkiye’nin enerji dönüşümünde ana politika mekanizması olarak önemli bir rol oynamaya devam edeceği bekleniyor.
YEKA ihale modeli, SHURA çalışmasında da belirtildiği gibi ihalelerin maliyet-etkin fiyatlarla sonuçlanmasının yanı sıra dünyadaki ihale modellerindeki eğilimleri de yakalıyor. Artık çok nesneli gerçekleştirilen ve görece daha küçük kurulu kapasiteyi hedefleyen YEKA ihaleleri, sürdürülebilir bir yenilenebilir enerji sektörünün kurulmasını ve aktör çeşitliliğinin desteklenmesini amaçlıyor.
YEKDEM İÇİN FARKLI SEÇENEKLER BULUNUYOR
2020 sonrasında YEKA ihale mekanizmasının yanı sıra yeni bir YEKDEM politika mekanizmasının 2020’nin ilk aylarında açıklanacağı sektör tarafından bekleniyor. Yeni YEKDEM garantili satın alım tarifesinin, spot piyasa fiyatları ve YEKA ihale sonuçlarına yakın seyretmesi bekleniyor.
Yeni YEKDEM garantili satın alım tarifesinin spot piyasa fiyatı seviyesine göre değişiklik gösterebileceğine, hatta TL cinsinden belirlenebileceğine dair tartışmalar da sürüyor. Uygulama açısından bakıldığında, değişken bir garantili satın alma tarifesine dayalı bir YEKDEM, dünyada uygulanan farklı prim modelleriyle benzerlik gösterebilir. Sabit bir değer üzerinden belirlenen bir prim miktarı spot piyasa fiyatına eklenebilir veya spot piyasa fiyatının belirli bir yüzdesi prim miktarı olarak belirlenebilir ve destek miktarı spot piyasa seviyesine göre değişiklik gösterebilir.
Mevcut YEKDEM modeline benzer olarak belirli bir fiyat seviyesi belirlenebilir ve spot piyasa fiyatıyla arasındaki miktar üreticiye prim olarak ödenebilir. Başka bir seçenek de seviyeli prim modeli uygulanmasıyla farklı spot piyasa fiyat seviyeleri için farklı miktar veya yüzde prim seviyeleri belirlenmesidir. Böylece piyasa katılımcıları açısından fiyat riski azaltılır, üretici faydası ve tüketici maliyeti optimize edilir. Bu faydalar göz önüne alındığında seviyeli prim modelinin piyasa katılımcıları açısından yeni YEKDEM için en tercih edilir politika mekanizması olması bekleniyor.
YEKDEM VE YEKA’YI DESTEKLEYEBİLİR
Açıklanacak yeni YEKDEM politika mekanizmasının TL olarak belirlenebileceğine dair tartışmalar da sürüyor. TL ve Amerikan doları bazlı politika mekanizmaları karşılaştırıldığında zaman içerisinde kur riski kaynaklı farklılıkların ortaya çıkması, bunun özellikle proje bütçesi, finansman, yatırım maliyeti ve işletim maliyeti gibi konuları etkilemesi bekleniyor.
Kurumsal satın alım anlaşmaları da YEKDEM ve YEKA’yı destekleyebilecek bir mekanizma olarak öne çıkıyor. Yakın geçmişte hazırlanmakta olduğu açıklanmış olan yenilenebilir enerji tarife sistemi, bu mekanizmanın temellerinin atılmakta olduğuna dair sinyal veriyor. Bu hazırlıklar, piyasa katılımcıları tarafından da yoğun ilgiyle takip ediliyor.
ÇOK AYAKLI MODEL TÜM AKTÖRLER İÇİN FAYDALI
Türkiye’de enerji dönüşümünün hızlandırılması için maliyet-etkin YEKA ihale tasarımlarının yanı sıra başka politika mekanizmalarının da kullanılması oldukça önemli bir ihtiyaç. Bu sebeple 2020 yılı sonunda YEKDEM’in sona ermesinden sonra hangi politika mekanizmalarının kullanılacağının belirlenmesi, tüm aktörlerin yatırım ve diğer planlama çalışmalarını hızlandırmaları için önem taşıyor.
Bu politika mekanizmaları belirlenirken, Türkiye’nin cari açığı azaltma ve sürdürülebilir bir yenilenebilir enerji sektörü kurma hedeflerine ulaşmak için belirlenecek ana değişkenleri destekliyor nitelikte olmaları ve bu mekanizmalarla desteklenecek projelerin çevre ve toplum etkilerini göz önünde bulundurmaları, ortaya çıkacak faydanın tüm paydaşlara ve ülkeye yayılmasında etkili olacaktır.