Ormansızlaşmayı durdurmak, sera gazı emisyonlarını azaltarak iklim krizini hafifletmenin ve küresel sıcaklık artışını sınırlamanın en etkili yollarından biri. Ormanların korunması, karbon yutaklarını sağlam tutarken, iklim dengesi ve biyoçeşitlilik için hayati bir rol oynuyor.
Ormansızlaşmayı durdurmak küresel sıcaklık artışını sınırlamanın en etkili yolu. Her yıl dünya çapında 10 milyon hektar orman yok ediliyor, (FAO, 2020), bu da yaklaşık olarak Portekiz’in yüzölçümüne eşit bir alanın kaybı anlamına geliyor. Bu kayıp, vahşi yaşamı ve ormanlara gıda, su ve diğer temel ihtiyaçlar için bağlı olan milyarlarca insanın hayatını ciddi şekilde etkiliyor.
Ancak ormansızlaşmanın daha az fark edilen bir tehlikesi daha var o da iklim değişikliğini tetiklemesi. Sadece tropikal bölgelerdeki ağaç kesimleri yılda 5,6 milyar tondan fazla sera gazı salınımına neden oluyor (Global Forest Watch, 2023). Bu miktar, hava ve deniz taşımacılığının toplam emisyonunun dört katından fazla.
Uzmanlar, ülkeler 2025’te Paris Anlaşması kapsamında ulusal iklim taahhütlerini güncellerken, ormansızlaşmanın sona erdirilmesi ve ormanların yeniden yeşillendirilmesi için somut hedefler belirlemeleri gerektiğini vurguluyor. Bu adımlar olmadan, sıcaklık rekorlarının kırıldığı ve ekstrem hava olaylarının artış gösterdiği bir iklim krizini kontrol altına almak oldukça zor olacak.
Doğanın iklim dostu hazinesi
Ağaçlar, atmosferden karbondioksiti emerek yapraklarında, köklerinde ve gövdelerinde depolayan doğanın en önemli karbon yutaklarından biridir. Ancak bu ağaçlar kesildiğinde veya yakıldığında, bu depolanan karbon atmosfere geri salınır ve sera etkisini artırarak dünyanın sıcaklığını yükseltir.
Ormanların kaybı sadece mevcut karbonu serbest bırakmakla kalmıyor, aynı zamanda gelecekteki karbon emilim kapasitesini de azaltıyor. Bu durum, iklim için çifte darbe anlamına geliyor.
Artan emisyonlar ve iklim krizi tehdidi
Fosil yakıt tüketimi ve arazi kullanımındaki değişiklikler nedeniyle sera gazı emisyonları rekor seviyelere ulaştı. Türkiye’de 2021 yılında toplam sera gazı emisyonları bir önceki yıla göre %7,7 artarak 564,4 milyon tona ulaştı (TÜİK, 2022). Bu emisyonlar, seller, kuraklıklar ve orman yangınları gibi iklim felaketlerine yol açıyor ve bu felaketler milyonlarca insanı etkileyerek trilyonlarca dolarlık ekonomik kayıplara neden oluyor.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) verilerine göre, mevcut ulusal taahhütler doğrultusunda dünya sıcaklığı bu yüzyılda 2,5°C ila 2,9°C arasında artabilir. Bu, Paris Anlaşması hedeflerinin çok üzerinde ve yaygın iklim kaosunu tetikleyebilecek bir artış.
Ormanları kurtararak ve yeniden yeşillendirerek emisyonları hızlı bir şekilde azaltmak hayati önem taşıyor.
Ormanları korumak iklim krizini ne kadar hafifletebilir?
Küresel sıcaklık artışını 1,5°C’nin altında tutmak için dünya, 2030 yılına kadar yıllık sera gazı emisyonlarını 22 gigaton azaltmak zorunda. Ormansızlaşmanın durdurulması ise yılda 4 gigaton emisyon azalımı sağlayabilir.
Birleşmiş Milletler’in REDD+ programına göre, ormanları korumak ve yeniden doğal hale getirmek, sera gazı emisyonlarını sınırlamak için ülkelerin kullanabileceği doğa bazlı çözümlerden biri. UNEP raporları, bu stratejilerin 2050 yılına kadar yıllık 10 ila 18 gigaton arasında emisyon azalımı sağlayabileceğini gösteriyor.
Dünya ormansızlaşmayı durdurma konusunda yeterli ilerleme kaydediyor mu?
Ne yazık ki ormansızlaşma, büyük ölçüde tarımsal alanların genişlemesi nedeniyle hız kesmeden devam ediyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), 1990’dan bu yana dünya çapında 420 milyon hektar ormanın kaybedildiğini bildiriyor. Bu, Çin’in yaklaşık yarısı büyüklüğünde bir alan.
2015-2020 yılları arasında ormansızlaşma oranı yılda 10 milyon hektara ulaştı, bu da Portekiz büyüklüğünde bir alanın her yıl yok edilmesi anlamına geliyor.
Ormansızlaşmayı durdurmada “Ulusal iklim planları”
Paris Anlaşması’nı imzalayan 195 ülke, sera gazı emisyonlarını azaltmak için Ulusal Katkı Beyanları (NDC – Nationally Determined Contributions) sunmak zorunda. Türkiye, 2030 yılına kadar sera gazı emisyonlarını %21 oranında azaltmayı hedefleyen bir NDC sundu. Bu planlar, yenilenebilir enerji yatırımlarından sürdürülebilir tarım uygulamalarının teşvikine kadar çeşitli stratejileri içeriyor.
UNEP raporlarına göre, en fazla ormansızlaşma riski taşıyan ülkelerin sadece %40’ı, orman koruma önlemlerini ulusal iklim taahhütlerine dahil etmiş durumda.
2025’te sunulacak yeni taahhütler, politika yapıcılar için ormanları koruma ve yeniden yeşillendirme hedeflerini somut hale getirmek adına altın bir fırsat sunuyor.
Ormanları korumak için küresel iş birliği
Uzmanlar, ülkelerin ormansızlaşmayı durdurmak ve ormanları yeniden yeşillendirmek için net hedefler belirlemesi gerektiğini vurguluyor. Ormansızlaşmanın karmaşık nedenleri, doğal kaynak çıkarımı ve kontrolsüz tarımsal genişleme gibi faktörler, ulusal diyaloglar ve politika düzenlemeleri gerektiriyor.
Ayrıca, ulusal iklim planları, yerli halklar, kırsal topluluklar, kadınlar ve gençlerin çeşitli bakış açılarını dikkate almalı. Özellikle gelişmekte olan ülkeler, ormanları koruma taahhütlerini yerine getirebilmeleri için teknik ve mali desteğe ihtiyaç duymakta.
UNEP, ormanlar için geliştirilen karbon piyasalarından ve kalkınma yardımından elde edilen ödemelerin, orman ekosistemlerinin gerçek değerini yansıtması için çalışmalar yapıyor. UN-REDD raporuna göre, orman karbon fiyatlarının ton başına 30-50 ABD dolara çıkması gerekmekte. Oysa mevcut fiyatlar ton başına 10 ABD dolarının altında seyrediyor, bu da ormanları koruma maliyetlerinin çok altında.
“İklim krizini çözmek için zamanımız tükeniyor,” diyor UNEP İklim Değişikliği Uyumu ve Direnci Birimi Başkanı Mirey Atallah. “Eğer ülkeler bu yeni ulusal katkı beyanları turunda ormanları koruma ve emisyonları azaltma konusunda gerçek ilerleme kaydetmezse, iklim değişikliğinin en kötü etkilerinden kaçınmak için çok geç olabilir.”
Ormansızlaşmayı durdurmak için sektörel çözümler
UNEP, Paris Anlaşması hedefleri doğrultusunda küresel sıcaklık artışını sanayi öncesi dönem seviyelerine göre 2°C’nin altında tutmak ve 1,5°C hedefine ulaşmak için çalışıyor. Bu hedeflere ulaşılamazsa, deniz seviyelerinin hızla yükselmesi, aşırı hava olaylarının artması ve tarımsal üretimin ciddi şekilde zarar görmesi gibi sonuçlar kaçınılmaz hale gelebilir. Bu amaca ulaşmak için geliştirilen “Sektörel Çözüm” yol haritası, enerji, sanayi, tarım ve gıda, ormanlar ve arazi kullanımı, ulaşım ve şehirler gibi altı temel sektörde emisyonları azaltmayı hedefliyor.
Ormansızlaşmanın durdurulması ve ormanların yeniden yeşillendirilmesi, bu sektörel çözümlerin merkezinde yer alıyor ve iklim krizinin önlenmesinde temel bir rol oynuyor.